چگونه با بي‌انضباطي كودكمان برخورد كنيم؟

براي اصلاح بي‌انضباطي كودكان و آموزش نظم به آنان اقدامات زير بايد انجام گيرد.
الف. اقدامات جزيي
با آن كه اغلب موارد بايد با رفتار بد فرزندمان برخورد كنيم، اما خوشبختانه در بيشتر موارد مجبور نيستيم اقدامي جدي انجام دهيم. بلكه تنها مي‌توان با اقدامت جزيي در برابر رفترا بد او ايستاد. از آن جمله مي‌توان به موارد زير اشاره كرد:

ناديده گرفتن (تغافل)
ناديده گرفتن يك مسئله جزيي و بي‌اهميت در برخي موارد، بهترين روشي است كه مي‌توانيم درباره بچه‌ها به كار گيريم و بهتر آن است كه انرژيمان را براي كارهاي مهم‌تر نگه داريم. همن‌طور كه در اصول نظم‌آموزي ذكر شد، يك روش موثر براي برطرف كردن رفتارهاي نامطلوب كودك، آن است كه آنها را به سادگي ناديده بگيريم. يكي از كاربردهاي مهم اين مهارت زمانيست كه هدف كودك از رفتار نادرست، جلب توجه شماست. در استفاده از اين روش ممكن است احساس كنيد كه در واقع كاري براي بهبود وضعي انجام نمي‌أهيد. اما بعدا در‌مي‌يابيد كه با ناديده گرفتن برخي رفتارها به طور حساب شده و مداوم اين گونه رفتارها ترك مي‌شون و به اين ترتيب به نتايج حيرت انگيزي مي‌رسيد.
وقتي كودك بخواهد توجه شما را جلب كند هر كاري را به خاطر آن انجام مي‌دهد. او به خوبي مي‌داند چه رفتاري و در چه موقعي شما را بيشتر آزار مي‌دهد، مثلا درست موقعي كه مهمانان وارد اتاق پذيرايي مي شوند و يا وقعي در حال صحبت كردن با تلفن هستيد. حال اگر بتوانيد اين رفتارها را تحمل كنيد و آنها را ناديده بگيريد، كودك از آنها دست خواهد كشيد. زيرا به هدف خود كه جلب توجه شما بوده نائل نشده است.البته در كنار اين عمل بايد از رفتارهاي مثبت كودك تعريف كرد و اين نياز (يعني نياز به توجه) او را در جاي درستش برطرف كرد.
علامت دادن
الف: علامت دادن غير كلامي: حالت نگاه، گاه در زمينه نظم آموزي به كودكان، اعجاز مي‌كند. يك نگاه تند و طولاني كودك را به كاري كه بايد انجام دهد راهنمايي مي‌كند، زيرا چشم‌ها حرف مي‌زنند. علامت‌دادن با دست نيز مي‌تواند ابزار مهمي در نظم آموزي باشد.
ب. علامت‌هاي كلامي: كلام بهترين راه براي برقراري ارتباطي موثر است. والدين مي‌توانند از اين ابزار به خوبي استفاده كرده و پيامشان را به شكلي ملايم و با خونسردي به فرزندشان مخابره كنند. براي تأثير گذاري بهتر خوب است كه والدين از جملاتي با فاعل «من» استفاده كنن. براي مثال اگر كودكتان اتاق را به هم ريخته به جاي اين كه او را مورد عتاب و سرزنش قرار داده و به او بگوييد:تو چقدر بچه بدي هستي، يا «تو بايد از خودت خجالت بكشي» بهتر است از اين جمله استفاده كنيد: «من از اين كه اتاق به هم ريخته باشد خيلي ناراحت مي‌شوم» اين جملات فاقد بار سرزنش تحقير و اجبار است و تنها به كودك مي‌فهماند كه والدين او چه احساسي دارند و او را تحريك مي‌كند تا به آنها كمك كند.
در مورد بچه‌هاي كوچك‌تر، براي اين كه بتوانند جمله‌هاي با فاعل «من» را درك كنند، والدين بهتر است از پيام غير كلامي استفاده كنند، براي مثال، وقتي پدر «علي» كوچولو را در فروشگاه بغل گرفته و او مرتب به شكم پدر لگذ مي‌زند و با هر لگد خند ه‌اي سر مي‌دهد، پدر فورا «علي» را به زمين مي‌گذارد و دستش را به علامت درد روي شكمش مي‌گذارد و به راه مي‌افتد (پيام غير كلامي) اين پيام به «علي» مي‌گويد: وقتي به شكمم لگذ مي‌زني، دردم مي‌گيرد بنابراين دوست ندارم تو را بغل كنم.
گوشزد كردن
شايد به يادآوردن اين خاطره براي شما لذت بخش باشد كه پليس راهنايي به جاي جريمه كردن تنها به شما اخطار داده است. در بسياري مواقع اخطار دادن و گوشزد كردن كافي است تا رفتاري اصلاح شود: «اگر يك بار ديگر توپ را داخل اتاق بياوري، از تو مي‌گيرمش» اگر درباره موضوعي چند بار پشت سر هم اخطار داديد و كودك به بدرفتاري‌اش ادامه داد، وقت آن است براي اعمال او مجازاتي در نظر بگيريد.
تحسين كردن
طبيعت انسان اين گونه است كه اگر براي انجام كاري تشويق شود، با تلاش بيشتري به آن كار مي‌پردازد. از اين رو، وقتي تغيي رمثبتي در فرزنتان مي‌بينيد او را تشويق كنيد و در مقام تحسينش حرف بزنيد.، اين كار شما باعث مي‌شود كه رفتارهاي درست در كودكتان تقويت شده و به تدريج جايگزين رفتراهاي نادرست او شود.
ب. اقدامات جدي
گاه اقدامات جزيي نتيجه نمي‌دهد و به اقدامات جدي‌تر احتياج داريم. البته بايد به اين نكته توجه داشته باشيم كه رفتار بد بچه ها بيشتر اوقات نه براي انتقام گرفتن از ما بلكه براي رسيدن به خواسته‌هايشان است.
در مواقعي بد رفتراي كودك از آن روست كه به لحاظ جسماني آمادگي انجام كاري را ندارد. يك كودك دو ساله ممكن است ليوان شيرش را بارها بريزد، زيرا نمي‌تواند دستگيره فنجان را به درستي در دستش نگه دارد.
در بسياري مواقع بدرفتاري كودك از آن روست كه مي‌×واهد نيازهايش را خود برآرده سازد. ممكن است بخواهد بگويد كه مسئوليتي دارد يا احساس كند كه مورد پذيرش است و يا اينكه توجه ديگران را جلب كند.
براي برخورد با رفتار بد كودك،‌سه كار مي‌توان انجام داد.
جبران خسارت
وقتي كودك مشكلي را ايجاد مي‌كند يا چيزي را مي‌شكند، بياد تا آنجا كه امكان دارد خسارت را جبران كند. مثلا جبران خسارت كودكي كه شيرش را روي زمين ريخته، اين است كه در تميز كردن فرش يا زمين به مادرش كمك كند.
محدوديت
هنگامي كه بچه‌ها از امتياز خود سوء استفاده مي‌كنند مي‌توان امتيازي را كه به آنها داده شده، محدود كرد. مححدوديت به اين معناست كه يكي از امتيازات كودك را براي مدت محدودي از او مي‌گيريد. از جمله اين محدوديت‌ها مي‌توان به جلوگيري از تماشاي تلويزيون و بازي نكردن با اسباب بازي‌ها اشاره كرد. البته بايد توجه داشت كه اين محدوديت‌ها نبايد بيش از حد طولاني شود. يك يا دو هفته مي‌تواند براي فرزندمان در حكم هميشه باشد اما محدوديت‌ در خود اشكالي نهفته دارد.
بسياري از بچه ها هنگام به كار بردن محدوديت احساس مي‌كنند اميدي براي بازگشت به وضعيت پيشين نيست و هنگامي كه اميدي در كار نباشد دليلي براي خوش رفتاري نيز وجود نخواهد داشت. البته مي‌توان اين مسئله را نيز به گونه‌اي حل كرد، نخست آن كه در انتخاب روز‌هاي محدوديت، بايد سن كودك را در نظر گرفت ديگر آن كه برايش توضيح دهيد در برابر هر روزي كه از او بدرفتاري نبينيد، يك روز از انتهاي برنامه‌ محدوديت كم مي‌كنيد. اين روش بسيار مفيد و موثر است و كودك شما اين گونه متوجه مي‌شود كه شما با او منصفانه برخورد مي‌كنيد.
فرستادن كودك به اتاقش
فرستادن كودك به اتاقش روش موثري است كه مي‌تواند جايگزين داد كشيدن، بد و بي‌راه گفتن، تهديد كردن و كتك زدن او باشد. اين روش از عصبانيت شما جلوگيري مي‌كند در اين اقدام كودك را دقايقي به اتاق خودش مي‌فرستيد تا در آنجا تنها باشد. در اين مدت او از جمع ديگران خارج مي‌شود و براي مدتي نمي‌تواند بازي و تفريح كند. محروم شدن از فعاليت نوعي مجازات است اين اقدام از آن رو موثر است كه بچه‌ها آن را دوست ندارند. هم‌چنين بيشترين اثر بخشي را بر كودكان دو تا دوازده ساله دارد. البته با احتياط كامل مي‌توان اين روش را حتي درباره كودكان زير دوسال نيز به كار برد. اجراي اين روش در آغاز ممكن است با دشواري‌هايي همراه باشد..
بعضي از بچه‌ها شما را در آغاز ناراحت مي‌كنند. بنابراين بايد آمادگي كامل داشته باشيد. در اين روش به نكاتي بايد توجه كرد كه در ادامه به آنها اشاره مي‌كنيم.
محيطي كه كودك را به آنجا مي‌فرستيد بايد مهياي اين كار باشد:
پيش از هر چيز بايد اتاق ايمن باشد
وسايل گرم كننده را از آنجا خارج كرده باشيد
اين روش را براي كودكتان توضيح دهيد
به او بگوييد به اتاق خود رفتن يعني چه
اگ كودك شما هنوز زمان را متوجه نمي‌شود از ساعت زنگ دار استفاده كنيد
رفتار نادرست مورد نظر را به او يادآوري كنيد.
مدت زماني كه كودك بايد به اتاق خود فرستاده شود:
براي كودكان دو تا سه ساله، يك يا دو دقيقه كافي است.
براي كودان سه تا پنج ساله، دو يا سه دقيقه كافي است
براي بچه‌ها پنج سال به بالا، پنج دقيقه كافي است
البته بايد براي كودك توضيح داد كه زمان‌هاي ياد شده از هنگامي محاسبه مي‌شود كه كودك آرام گرفته باشد.
اگر كودك از رفتن به اتاقش امتناع كرد، بايد از روش ديگري سود جست. وقتي كودك از رفتن به اتاقش خودداري مي‌كند يك دقيقه صبر كنيد و دوباره از او بخواهيد اشكالي ندارد كه به كودكتان يك دقيقه فرصت فكر كردن بدهيد. به او بگوييد: «خوب فكر كن! اگر به اتاقت نروي اجازه نداري سوار دوچرخه‌ات بشوي. من با تو بحثي ندارم، تصميمش با خودت است» اگر كودكتان به اين نتيجه رسيدكه به اتاقش برود شما به مقصودتان رسيده‌ايد. وگرنه بايد او را يكي از امتيازاتش محروم كنيد. براي مثال، مي‌توانيد دوچرخه‌اش را قفل كنيد و به او بگوييد در صورت مي‌تواند از آن استفاده كند كه براي مدت تعيين شده به اتاقش برود. البته به اين نكته توجه داشته باشيد كه بايد چيزي را انتحخاب كنيد كه به راحتي بتوانيد از كودك بگيريد.
نكته مهم ديگري كه بايد به آن توجه داشت اين است كه در نظم آموزي به كودك به هيچ وجه نبايد عصباني شد و از كوره در رفت، زيرا در اين صورت كودك مي‌اموزد كه چگونه مي‌تواند شما را عصباني كند و در آينده نيز همين كار را تكرا ر خواهد كرد. افزون بر اين، اگر هدفش از بي‌نظمي جلب توجه شما بوده باشد، با عصباني شدن نه تنها او را به مقصودش مي‌رسانيد بلكه باعث تقويت رفتارش نيز مي‌شويد.